De jugendstil (art noveau) is een kunststroming die tussen 1880 en 1914 op verschillende plaatsen in Europa opkwam. Bij het architectuurerfgoed van de jugendstil valt op dat de stijl bijzonder in trek was bij degenen die in deze economisch voorspoedige periode geld te besteden hadden: jugendstilgebouwen zijn meestal hotels, warenhuizen en andere winkelpanden, kantoren van verzekeringsmaatschappijen en villa’s van industriëlen.

Het is ook mogelijk om deze wandelroute via je mobiele telefoon te lopen!

Dit is de route

Het vertrekpunt van de wandeling is het Marktplein; bij Het Huis van De Stad (stadhuis). Dit is vanaf het Apeldoornse treinstation (Stationsplein) goed te voet bereikbaar. Je loopt vanuit het station rechtdoor de Stationsstraat in, na 5 minuten zie je aan je linkerhand het Marktplein met Het Huis van de Stad. Kom je per auto, dan kan je het best parkeren in parkeergarage Marktplein, Marktplein 1, 7311 LG of in parkeergarage Koningshaven, Havenweg Stadskade, 7311 NV.

Vanaf Het Huis van de Stad (Marktplein) loop je richting Stationsstraat.

In het pand aan de overkant, is in het voormalig kantongerechtgebouw ‘Het Oude Kantongerecht’ gevestigd. Dit restaurant/B&B wordt gerund door mensen met een verstandelijke beperking.

Je gaat rechtsaf en volgt de Stationsstraat tot aan het kruispunt met de stoplichten.

Halverwege ziet je aan de linkerkant het oude kantoor van de Gasfababriek, waar sinds kort appartementen in gevestigd zijn. Bij het kruispunt aangekomen zie je aan de overkant, links op de hoek, een fraai pand, waar het kantongerecht in gevestigd is. Dit pand was voorheen het pand van de Welkoop.

Op het kruispunt ga je rechtsaf, de Kanaalstraat in en bij  McDonalds (aan je linkerhand) ga je rechts.

Je steekt nu De Grift over. Deze dorpsbeek die jaren onder de grond gelopen heeft, is sinds 2002 weer gedeeltelijk bovengronds. De Grift werd vanwege de goede waterkwaliteit vroeger gebruikt door de vele wasserijen die Apeldoorn bezat, maar zij loosden hierin vervolgens wel hun afvalwater.

Je loopt de Hoofdstraat verder in.

Bij de ronde bank zie je de ingang van het overdekte winkelcentrum Oranjerie, geopend in 1994. Het pand van ICI Paris XL (aan je linkerhand, een aantal panden naast HEMA) dateert uit 1892.

Je loopt door tot bij het Raadhuisplein (rechts).

Tegenover het Raadhuisplein, aan de Hoofdstraat, bevonden zich in de vorige eeuw vijf tapperijen, steeds afgewisseld door een gewoon pand. Aan het pand links naast parfumerie Douglas valt het bekroningspunt boven aan de gevel op. Ook de gekleurde tegels boven de raampartijen zijn bijzonder. Aan de kant van het Raadhuisplein bevindt zich het pand van Rituals (1907). Rechts naast dit pand zie je een aantal jugendstilpanden met uitgebouwd venster, zodat men de straat kon overzien. Helaas zijn enkele bijzondere versieringen verdwenen, maar de bovengevels zijn grotendeels in tact gebleven. Bij de ingang van Rituals zie je in het trottoir een tegel met een voetafdruk van de plaatselijk veelbesproken ex-wethouder Porringa.

Loop over het Raadhuisplein.

Op het Raadhuisplein kun je de contouren zien van de voormalig oude kerk, weergegeven in het plaveisel (het orgel uit deze kerk, afgebroken in 1842, is nog steeds te bewonderen in de NH-kerk in Beekbergen). Het 1e Raadhuis, gebouwd in 1842/1843 werd in 1898 verbouwd. In 1943 is de bovenverdieping geheel afgebrand en pas in 1977 werd het geheel gerestaureerde Raadhuis opnieuw in gebruik genomen. Er zijn drie herdenkingsstenen in de gevel te bewonderen:

• a. de eerste steen uit 1842
• b. de eerste steen van de verbouwing in 1898
• c. de eerste steen van de herbouw in 1977

Tussen Hotel et le Café De Paris en Grandcafé Jules Verne loopt de zogenaamde Prinsengang. Deze werd destijds door de vorst gebruikt bij kerkbezoek. Het Raadhuisplein was vroeger in gebruik als marktplein.

Je keert terug naar de Hoofdstraat en gaat naar rechts. 

In het pand van Sneakers (links) zie je nog een ovaal schild in de driehoek (timpaan). Het hoekpand rechts, op de kruising Hoofdstraat /Deventerstraat, heeft diverse gebeeldhouwde hoofden boven de raampartijen. Boven de winkel rechts hangt een bord met de tekst: “Geen beter gemack als eijgen dack”.

Je gaat linksaf de Korenstraat in.

Aan je linkerhand zie je een pand (nr. 3) met vakwerk in de bovenpui en gekleurde tegeltjes. Na de Korenpassage (bij Shoebox) zie je links een pand (nr. 21/27) uit 1900 met diverse versieringen boven de ramen. Op de hoek rechts – bij het straatnaambordje Korenstraat vraagt een tekst in de houten kolom de aandacht: “gebouwd MDCCCXCVI Drie Koningen St. Peter”. Dit is het zogenaamde ‘Leienhuis’, omdat de wanden voorzien zijn van leien.

Je gaat rechtsaf de Nieuwstraat in.

Na ongeveer 50 meter zie je links de voormalige Van Kinsbergenschool, genoemd naar Admiraal Van Kinsbergen, die in Apeldoorn heeft gewoond. In het pand is nu het Stadscafé gevestigd.

Sla linksaf de Vosselmanstraat in.

Het standbeeld van Admiraal Van Kinsbergen zie je aan je linkerhand op het terras van het Stadscafé staan. Aan je rechterhand bevindt zich CODA, een cultuurhuis waar in een bibliotheek, archief en museum ervaren en beleven centraal staan. De ingang van CODA vind je 290 meter verder.

Architect Herzberger heeft het CODA-gebouw met veel glas zodanig ontworpen dat het ‘communiceert’ met de omliggende gebouwen in het Cultuurkwartier. In de hal vind je de Tourist Information én een mooie cadeauwinkel van Apeldoorn. De collectie van het museum omvat een uitgebreide verzameling uit de hedendaagse en moderne kunst en historische objecten, alsmede vele wisselende tentoonstellingen. Tevens vind je in het CODA een leuk café voor een kop koffie.

Vanuit CODA ga je linksaf de Vosselmanstraat in, bij de kruising rechtsaf de Nieuwstraat weer in en direct linksaf de Van Kinsbergenstraat in.

Nummer 9 (rechts, restaurant Da Vinci) is een pand uit 1905, met een leuke tegel in het portiek. Ook de panden 1, 3, 5 en 7 zijn van begin vorige eeuw. Pand nummer 4 was vroeger de villa Randerode, waarvan het front aan de Hoofdstraatzijde nog te zien is.

Op het kruispunt ga je linksaf de Hoofdstraat in.

Op de nummers 137 en 139 (aan de linkerkant) zie je een obelisk en een trapgevel; als bijzondere versiering houden twee apen de wacht. Op nummer 146 en 148 (rechts) zie je tegelbeschilderingen van een vroegere middenstander die hier een bakkerij dreef.

Je vervolgt de Hoofdstraat en komt uit op het Caterplein, met diverse horecagelegenheden. Je loopt dit Caterplein over.

Café De Professor nummer 171 (links) heeft gebeeldhouwde hoofden boven de ramen. Dit pand was het voormalig woonhuis van de familie Röntgen, bekend en beroemd vanwege de gelijknamige straling.

Je vervolgt de Hoofdstraat (links zie je restaurant ‘de Wilde Pieters’, daterend uit 1892) en op de splitsing houd je rechts aan, je gaat met de weg mee. Vervolgens ga je de 1e weg rechts in, de Prof. Röntgenstraat.

De woning op nummer 7, links naast de Lutherse kerk, is ook een Jugendstilwoning.

Aan het einde van de Röntgenstraat steek je de Kerklaan over. Je komt nu in de mr. Van Rhemenslaan, aan je rechterhand zie je het Oranjepark.

Het Oranjepark is in 1876 geschonken door de vroegere projectontwikkelaar H.C. van der Houven van Oordt. Het ruim opgezette park wordt gekenmerkt door een aanleg in landschapsstijl met een vijver, gazons en veel oude en bijzondere bomen. In 1960 werd in het park een oorlogsmonument van de Amsterdamse beeldhouwer Hund geplaatst, dat de door brand vervallen muziektent uit 1898 ver- ving. De muziektent is in 1999 weer op dezelfde plek in oude luister hersteld. 

Bij de verkeerslichten steek je over en volgt kort de mr. Van Hasseltlaan en je neemt de 1e weg rechts.

Op de Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan zie je links de Koninklijke HBS uit 1877, die met behulp van een koninklijke gift is bekostigd. Kees Schilperoort, Harriët Freeser, schrijver Greshoff en ex-ministerpresident Piet de Jong hebben hier lessen gevolgd. De eik tegenover de HBS dateert ook uit 1877 en op het hek eromheen komt het jaartal 1533 voor, het geboortejaar van Willem van Oranje.

Je gaat de 1e weg links in; de Oranjelaan., op de hoek staat een fraaie woning, genaamd ‘Hermitage’. Je vervolgt de weg langs het Wilhelminapark.

Om delen van het voormalige landgoed ‘Marialust’ (verderop in deze route aan de orde) als aantrekkelijke bouwgrond tot ontwikkeling te brengen, liet de grootgrondbezitter Hendrick Christiaan van der Houven van Oordt hier een park aanleggen. Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van prinses Wilhelmina in 1890, schonk hij dit park aan de gemeente Apeldoorn en kreeg het de naam Wilhelminapark. In het in landschapsstijl aangelegde park staan thans fraai uitgegroeide bomen, waaronder diverse minder algemeen voorkomende soorten als de rode paardekastanje Na de Theologische Universiteit (nummer 4) zie je op nummer 8 een prachtig voorbeeld van Jugendstil.

Je komt uit op de Generaal Van Heutszlaan.

Het park dat voor je ligt is het Verzetsstrijderspark. In het Verzetsstrijderspark staat het stijlvolle pand ‘Marialust’. Villa Marialust staat op een plek waar tot 1410 koren- en oliemolen De Vlijt heeft gestaan. In 1843 was het pand in handen van de Utrechtse fabrikant De Heus. Hij vernoemde de villa naar zijn dochter Marie en zo kreeg het de naam ‘Maria’s lust’, later  verbasterd tot Marialust. Het pand heeft vele eigenaren gehad, maar in 1969 kwam het leeg te staan met alle gevolgen van dien. Uiteindelijk kreeg het gebouw, nadat het door een grondige restauratie in 1975 nog net van de ondergang was gered, de bestemming van Historisch Museum.

Inmiddels is ook het Historisch Museum uit het pand vertrokken en biedt de villa nu huisvest ing aan een reclamebureau en parksociëteit Marialust. De fontein in de vijver bij Marialust is een kunstwerk van Pieter Puype. Deze fontein was in 1932 een geschenk van de Apeldoornse bevolking. In de crisisjaren werd met kwartjes het geld dat nodig was voor de fontein binnengehaald. Hij werd in 1932 onthuld door kroonprinses Juliana in het Oranjepark. De kwartjesfontein raakte echter in verval. Na regelmatig actie voeren voor herstel is in 2009 de fontein gerestaureerd. Deze restauratie is ook weer door een groot gedeelte van de Apeldoornse bevolking tot stand gekomen.

Loop even door tot aan de villa Marialust en ga net voor de villa rechtsaf. Je komt nu bij de in oude luister herstelde grift. Ga voor het bruggetje rechtsaf en volg het pad langs de grift. Op de kruising met de brug rechtsaf en einde weg linksaf, Gen. Van Heutszlaan. Deze weg volgen tot aan de Deventerstraat. Je gaat hier rechtsaf.

Het eerste pand rechts met het torentje was het woonhuis van inkt- en plakkaatverffabrikant Talens. Ook het pand op nummer 33 - Villa Sonnevanck - is weer een voorbeeld van Jugendstil en al zeer lang in gebruik als gerenommeerd B&B-adres.

Bij het kruispunt met verkeerslichten steek je links over bij 'Het Oude Kantongerecht'. Steek rechts over naar het Marktplein en het Stadhuis, je bent weer aangekomen bij het startpunt.